Województwo podkarpackie utworzone zostało z dniem 1 stycznia 1999 r., to jest z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Województwo powstało z połączenia byłych województw: rzeszowskiego, przemyskiego i krośnieńskiego oraz włączenia do jego obszaru części tarnobrzeskiego i tarnowskiego. Położone jest w południowo - wschodniej części Polski i zajmuje powierzchnię 17.9 tys.km2, co stanowi 5.7 % powierzchni kraju. Wschodnią granicę województwa stanowi granica państwowa z Ukrainą, południową - granica państwowa ze Słowacją, od zachodu województwo graniczy z województwem małopolskim, od północnego zachodu z województwem świętokrzyskim i od północnego wschodu z lubelskim.
Województwo ma charakter rolniczo - przemysłowy, zamieszkuje go 2 131 368 ludności (w 45 miastach i 2159 miejscowościach wiejskich) tj. ok. 5,5 % ludności Polski. Ludność wiejska liczy 1 259 466 osób (tj. 59 % ogółu ludności), miejska natomiast 871 902 osoby tj. 41 % ogólnej liczby mieszkańców (przy wskaźniku krajowym kształtującym się na poziomie 61,8 %).
Województwo zalicza się do słabiej zaludnionych. Gęstość zaludnienia wynosi 119 osób na 1 km2, przy średniej krajowej wynoszącej 124 osoby na 1 km2. Ludność rozmieszczona jest nierównomiernie - największa gęstość zaludnienia występuje w miastach i całym pasie środkowym województwa, najmniejsza w części południowej i wschodniej. Najludniejszym powiatem jest powiat łańcucki (172 osoby/km2) a najsłabsze zaludnienie występuje w powiecie bieszczadzkim (26 osób / km2).
Pod względem administracyjnym w 2001 roku województwo dzieliło się na 160 gmin, 20 powiatów i 4 miasta na prawach powiatu (Rzeszów, Krosno, Tarnobrzeg, Przemyśl).
Od 1 stycznia 2002 roku liczba powiatów powiększyła się o powiat leski z gminami: Baligród, Cisna, Lesko, Olszanica, Solina. Stolicą województwa i największym ośrodkiem miejskim jest Rzeszów liczący ponad 162 tys. ludności. Inne miasta z największą liczbą ludności to Stalowa Wola (71,3 tys.), Przemyśl (67,9 tys.), Mielec (64,1 tys.), Tarnobrzeg (51,2 tys.) i Krosno (48,8 tys.).
Rzeki województwa podkarpackiego należą w głównej mierze do dorzecza Wisły i zlewiska Morza Bałtyckiego. Wyjątek stanowi wypływająca w powiecie bieszczadzkim niewielka rzeka Strwiąż, należąca do dorzecza Dniestru, a tym samym do zlewiska Morza Czarnego. Krańcem północno - zachodniej części województwa przepływa rzeka Wisła, do której uchodzą wypływające z Karpat główne rzeki tego regionu: Wisłoka z Ropą, Jasiołką, Wielopolką i Tuszymką oraz San z Wisłokiem i jego dopływami. W rejonie Kotliny Sandomierskiej wypływają Łęg i Trześniówka uchodzące bezpośrednio do Wisły oraz Trzebośnica - lewy dopływ Sanu. Przez północno - wschodnią część województwa przepływają Wisznia i Szkło oraz wypływające z Wału Roztocza Lubaczówka, Tanewi Bukowa - prawe dopływy Sanu.
Przedstawioną sieć rzeczną województwa uzupełnia szereg mniejszych rzek i potoków stanowiących w większości dopływy Wisłoki, Wisłoka i Sanu.
Szata roślinna województwa podkarpackiego jest bardzo różnorodna i w poszczególnych częściach województwa uzależniona od środowiska geograficznego, klimatu i sposobu użytkowania ziemi.
W północnej części, w rejonie Kotliny Sandomierskiej na piaszczystych glebach występują przeważnie bory sosnowe. Często spotyka się także lasy mieszane i liściaste, w których obok sosny występuje jodła, świerk i modrzew, a z drzew liściastych buk, dąb, grab i brzoza.
Na Pogórzu Karpackim lasy występują głównie w szczytowych partiach wzniesień. Duże kompleksy leśne zachowały się w głównym paśmie Pogórza Ciężkowickiego oraz w całej partii Pogórza Przemyskiego. Występują tu głównie lasy mieszane. W niższych terenach Pogórza rośnie grab, dąb, brzoza i sosna, w wyższych partiach: jodła, świerk i buk. Na całym Pogórzu przeważają lasy jodłowo - bukowe.
Najbardziej różnorodna i bogata szata roślinna występuje w południowej, górzystej części województwa.
W Beskidzie Niskim przeważają lasy mieszane jodłowo - bukowe z domieszką jaworu, jesionu, brzozy i wiązów. Spotyka się także skupiska cisów i modrzewia. W partiach szczytowych występują lasy bukowe.
W rejonie Bieszczadów wyróżnia się trzy piętra roślinne: piętro dolin, piętro regla dolnego i piętro połonin. Brak całkowicie lasów świerkowych regla górnego. Przeważający drzewostan lasów w rejonie Bieszczadów stanowią buk i jodła. W niższych terenach górskich występują lasy jodłowe lub mieszane, w wyższych wyłącznie lasy bukowe, często z domieszką jaworu.
Województwo podkarpackie obejmuje swoim zasięgiem 3 odrębne krainy fizjograficzne. Północną część województwa zajmuje nizina Kotliny Sandomierskiej, część środkową Pogórze Karpackie, natomiast część południową obejmują góry Beskidu Niskiego i Bieszczady. Od strony północno - wschodniej do Kotliny Sandomierskiej przylega fragment pasma wzniesień Roztocza i Wyżyny Lubelskiej, a od północno- zachodniej Wyżyna Opatowska i Niecka Nidziańska. Z racji swojego położenia obszar województwa podkarpackiego cechuje się znacznym urozmaiceniem rzeźby terenu, różnica między najwyższymi wzniesieniami, a miejscami najniżej położonymi wynosi ponad 1000 m.
Kotlina Sandomierska jest obszarem na ogół wyrównanym, lekko pofałdowanym, o wzniesieniach względnych rzędu kilku do kilkudziesięciu metrów. Pod względem ukształtowania terenu na jej obszarze wyróżnia się kilka oddzielnych krain geograficznych, różniących się znacznie budową i krajobrazem. W północno zachodniej części województwa między Dunajcem a Wisłoką położony jest Płaskowyż Tarnowski. Całą środkową część Kotliny pomiędzy Wisłoką a Sanem zajmuje Płaskowyż Kolbuszowski, zaś między Sanem i wzniesieniami Roztocza występuje Płaskowyż Tarnogrodzki. Między Płaskowyżem Kolbuszowskim a progiem Pogórza zalega szerokie i płaskie obniżenie zwane Pradoliną Podkarpacką o średniej wysokości 190 - 220 m n.p.m.
Pogórze Karpackie zajmuje środkową część województwa, zaczyna się na ogół progiem wzniesionym 150 - 200 m n.p.m. ponad obniżeniami podkarpackimi i tworzy pas wzgórz łagodnych i szerokich wyniesionych do około 350 - 400 m n.p.m. W granicach województwa Pogórze Karpackie dzieli się na Pogórze Ciężkowickie pomiędzy Dunajcem (woj. małopolskie) a Wisłokiem, Pogórze Dynowskie ciągnące się na wschód od doliny Wisłoka po dolinę Sanu i Doły Jasielsko - Sanockie stanowiące rozległe obniżenie oddzielające Beskid Niski od Pogórza.
Beskid Niski stanowi człon Beskidów Zachodnich i rozciąga się od granicy województwa na zachodzie poprzez Przełęcz Dukielską do Przełęczy Łupkowskiej na wschodzie. Stanowią go niewysokie pasma górskie o wysokościach do 850 m n.p.m., ze śródgórskimi obniżeniami.
W części polskiej Karpat Wschodnich w granicach województwa podkarpackiego leży północno - zachodnia część Bieszczadów, która dzieli się na Pogórze Przemyskie i Bieszczady Zachodnie. Pogórze Przemyskie położone jest na wschód od Sanu, Bieszczady Zachodnie rozciągają się od Przełęczy Łupkowskiej na zachodzie do Przełęczy Użockiej na wschodzie. Krajobraz Bieszczadów tworzą głównie pasma wzgórz i gór ciągnące się z północnego zachodu na południowy wschód. Największe wysokości osiągają w szczytach Tarnica 1348 m n.p.m., Halicz 1335 m i Bukowe Berdo 1313 m n.p.m.
Klimat województwa podkarpackiego związany jest z ukształtowaniem powierzchni i podziałem fizjograficznym. Wyróżnić tu można trzy zasadnicze rejony klimatyczne: nizinny: obejmujący północną część województwa - Kotlina Sandomierska, podgórski: obejmujący środkową część województwa - Pogórze Karpackie, górski: obejmujący południową część województwa - Beskid Niski i Bieszczady.
Nizinny klimat północnej części województwa charakteryzuje się długim upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą ilością opadów. Przeciętna opadów jest tu najniższa w województwie i wynosi od 565 mm w okolicach Tarnobrzega, do 700 mm na Płaskowyżu Kolbuszowskim. W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie.
Klimat w rejonie pogórza posiada charakter przejściowy między nizinnym a górskim. Średnia opadów wynosi w części zachodniej 700 - 750 mm, w części wschodniej 750-800 mm. Przeważają wiatry południowo - zachodnie.
Obszar gór cechuje duża ilość opadów wynosząca 800 - 1000 mm. W niektórych partiach Bieszczadów ilość opadów wzrasta nawet do 1150 - 1200 mm. W ciągu roku występują głównie wiatry południowe.
W wielu rejonach województwa, w dolinach i górskich kotlinach można zaobserwować znaczne odchylenia klimatyczne spowodowane lokalnymi mikroklimatami. Klimat województwa kształtuje się pod dominującym wpływem oddziaływania mas powietrza kontynentalnego. Obszar leżący w Kotlinie Sandomierskiej jest w ciągu całego roku nieco cieplejszy niż Pogórze. Pogórze, a zwłaszcza góry, cechują duże dobowe amplitudy temperatury powietrza i duże opady.
Województwo podkarpackie w porównaniu do innych części kraju charakteryzuje się odmiennymi warunkami gospodarowania, które wynikają ze zróżnicowanych warunków przyrodniczych, społeczno-gospodarczych, ekonomicznych, a także historycznych.
W oparciu o potencjalne warunki i czynniki rozwoju, wykształciły się trzy podstawowe funkcje województwa w gospodarce krajowej: przemysłowa, rolnicza, turystyczno-rekreacyjna oraz funkcje uzupełniające, które spełniają: komunikacja, budownictwo oraz usługi.
Wśród aktywnych ośrodków odgrywających dominującą rolę w rozwoju gospodarczym województwa wymienić należy: Rzeszów, Stalową Wolę, Tarnobrzeg, Krosno, Mielec, Przemyśl, Dębicę, Jarosław i Jasło.
W strukturze gałęziowej przemysłu dominują branże: elektromaszynowa, chemiczna i spożywcza. Ważną rolę odgrywają także: przemysł szklarski, materiałów budowlanych, drzewny i lekki.
Ważne funkcje w gospodarce województwa spełnia rolnictwo. W porównaniu do reszty kraju ma ono stosunkowo dobre warunki dla swojego rozwoju. Najlepsze warunki do produkcji rolnej występują w pasie środkowym ciągnącym się od Ropczyc przez Rzeszów do Przemyśla, najsłabsze obejmują część południową tj. Beskid Niski i Bieszczady, a także tereny południowo - wschodnie czyli Roztocze.
Stosunkowo czysta ekologicznie rolnicza przestrzeń produkcyjna województwa predestynuje je do rozwoju pracochłonnych kierunków produkcji, w tym zdrowej żywności oraz przetwórstwa rolno-spożywczego. Aktualnie największy potencjał przetwórczy skupiony jest w branżach mięsnej, zbożowo - młynarskiej, owocowo - warzywnej, mleczarskiej i cukrowniczej. W rolnictwie województwa podkarpackiego dominuje sektor prywatny, o czym świadczy wysoki około 87 % udział gospodarstw indywidualnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych.
Podstawowym problemem w efektywnym rozwoju rolnictwa jest znaczne przeludnienie wsi i bardzo wysokie rozdrobnienie gospodarstw. Gospodarstwa o powierzchni od 1 - 5 ha stanowią ponad 80 % ogólnej ilości gospodarstw rolnych. Największe rozdrobnienie gospodarstw występuje w południowej i wschodniej części województwa. Taka sytuacja rzutuje na relatywnie niską towarowość rolnictwa, co z kolei wpływa na słabą kondycję ekonomiczną gospodarstw. Z tych też względów niezbędne jest tworzenie na obszarach wiejskich nowych miejsc pracy poza rolnictwem, w usługach, rzemiośle i drobnym przetwórstwie oraz agroturystyce. Konieczne wydają się także działania zmierzające do budowy i organizacji rynku rolnego wyposażonego w nowoczesną infrastrukturę i instytucje związane z jego funkcjonowaniem, a także modernizacja strukturalna rolnictwa.
Istotne znaczenie dla gospodarczego rozwoju województwa posiadają również funkcje uzupełniające tj. komunikacja i budownictwo. Rozwój sieci komunikacyjnej w województwie uwarunkowany jest przede wszystkim położeniem geograficznym. Krzyżują się tu bowiem arterie komunikacyjne, handlowe i transportowe o znaczeniu międzynarodowym, krajowym i regionalnym na kierunkach zachód-wschód oraz północ-południe.
Układ najważniejszych powiązań komunikacyjnych w województwie stanowią drogi krajowe o relacjach:
Drezno - granica państwa - Wrocław - Kraków - Rzeszów - granica państwa - Lwów (ta oś komunikacji drogowej w przyszłości ma być wzmocniona budową autostrady A4),
Jasło - Krosno - Sanok - Przemyśl,
Radom - Rzeszów - granica państwa - Koszyce,
Rzeszów - Nisko - Lublin - Białystok - granica państwa - Litwa.
Stan techniczny krajowej sieci drogowej jest niezadowalający - tylko 11 % może być uznane za dobrą, niewymagającą żadnych zabiegów technicznych.
W sieci kolejowej największą rolę odgrywają:
magistrala kolejowa o znaczeniu międzynarodowym relacji: Drezno - granica państwa - Wrocław - Kraków - Rzeszów - Medyka - granica państwa - Lwów,
szerokotorowa linia kolejowa LHS relacji: Śląsk - woj. świętokrzyskie - woj. podkarpackie - woj. lubelskie - granica państwa - Ukraina,
Dla rozwoju komunikacji powietrznej istotne znaczenie ma lotnisko w Jasionce koło Rzeszowa. Jest to jedyne lotnisko komunikacyjne położone we wschodniej części Polski. Przystosowane jest ono do przyjmowania wszystkich typów samolotów zarówno w komunikacji krajowej jak i międzynarodowej.
W budownictwie, które tradycyjnie było uznawane w rejonie za jeden z najważniejszych sektorów gospodarki - nastąpiło znaczne zmniejszenie jego potencjału. W stosunku do 2000 roku, zanotowano w tym sektorze spadek produkcji sprzedanej o 9,1 %, a zatrudnienia o 14,1%. W 2001 roku w województwie przekazano do użytkowania około 2800 mieszkań - najwięcej w budownictwie indywidualnym i spółdzielczym.
Na podstawie analizy procesów gospodarczych, danych statystycznych i wskaźników społeczno-ekonomicznych można ogólnie stwierdzić, że ekonomiczna pozycja województwa podkarpackiego odbiega od rozwiniętych regionów w kraju, co lokuje go w grupie województw słabiej rozwiniętych.
Istotnym elementem, który może stymulować rozwój gospodarczy i społeczny województwa jest turystyka.
Obszar województwa charakteryzuje się znaczącymi walorami i atrakcyjnością turystyczną. Na terenie tym występują unikatowe niejednokrotnie wartości przyrodniczo-krajobrazowe, tereny podgórskie i górskie z naturalnym krajobrazem, duże kompleksy leśne, bogata flora i fauna, liczne zabytki kultury materialnej, bogaty folklor, zasobne źródła wód mineralnych i leczniczych.
O wysokiej wartości przyrodniczo-krajobrazowej i atrakcyjności turystyczno wypoczynkowej świadczy m.in. istnienie w województwie dwóch parków narodowych : Magurskiego i Bieszczadzkiego, licznych rezerwatów ( m.in. Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie), obszarów chronionego krajobrazu ( Mielecko - Kolbuszowsko - Głogowskiego, Brzóźniańskiego, Kuryłowskiego, Zmysłowskiego, Hyżniańsko-Gwoźnickiego, Strzyżowsko-Sędziszowskiego, Roztoczańskiego, Przemysko-Dynowskiego, Sieniawskiego, Wschodniobeskidzkiego, Czarnorzeckiego, Beskidu Niskiego, Przecławskiego, Jastrząbsko-Żdżarskiego, Pogórza Ciężkowickiego, Pogórza Strzyżowskiego), parków krajobrazowych (na terenie województwa podkarpackiego znajduje się 10 parków krajobrazowych, spośród których 6 położonych jest w całości w granicach województwa podkarpackiego, tj.: Park Krajobrazowy Doliny Sanu, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Gór Słonnych, Jaśliski Park Krajobrazowy, Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego. Pozostałe parki położone są w części na terenie województwa podkarpackiego i na terenie województwa lubelskiego tj.: Południoworoztoczański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej, Park Krajobrazowy Lasy Janowskie, oraz na terenie województwa podkarpackiego i małopolskiego tj.: Park Krajobrazowy Pasma Brzanki), a także funkcjonowanie uzdrowisk w Iwoniczu, Rymanowie, Horyńcu i Polańczyku.
Najlepszą infrastrukturę turystyczną posiadają powiaty: bieszczadzki, krośnieński, sanocki i jasielski oraz miasta Rzeszów i Przemyśl.
Pomimo faktu, że województwo posiada dobre środowiskowe warunki do rozwoju turystyki rekreacyjnej, aktywnej, kwalifikowanej, miejskiej i kulturowej, biznesowej i in. to naturalne walory wykorzystywane są w niewielkim stopniu.
Dla zapewnienia rozwoju turystyki, rekreacji i wypoczynku oraz efektywniejszego wykorzystania istniejących walorów przyrodniczo-krajobrazowych, niezbędna jest stała rozbudowa i modernizacja szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i podnoszenie jakości usług związanych z tą dziedziną gospodarki.
Do góry
