Naszym rytmem i jakością snu rządzą dwie naprzemiennie występujące fazy snu płytkiego oraz głębokiego. Każda oznacza zupełnie inne fale mózgowe i ma wpływ na inne aspekty snu oraz regeneracji. Aby poprawić jakość swojego snu trzeba zrozumieć, jak on dokładnie działa. Przyjrzyjmy się temu zjawisku od strony naukowej.
Czym jest sen od strony biologii?
Mówiąc językiem nauki: sen jest to podstawowa biologiczna potrzeba każdego organizmu, bez której żaden człowiek nie może prawidłowo funkcjonować. Żeby dobrze się czuć, trzeba spać regularnie i według określonych zasad. Sen to oczywiście odpoczynek dla całego organizmu, jednak wbrew pozorom nie jest to czas bezczynności, a już na pewno nie dla naszego mózgu. W trakcie snu organizm, a zwłaszcza ciało leżące na łóżku, sprawia wrażenie biernego, przyjmuje charakterystyczną postawę spoczynku w czym pomaga odpowiednio dobrany materac, dochodzi do zaprzestania aktywności ruchowej, zmniejszonej reaktywności na bodźce zewnętrzne oraz utraty świadomego kontaktu z otoczeniem. Jednak w tym czasie aktywność układu nerwowego jest zachowana, a mózg pozostaje aktywny, chociaż funkcjonuje zupełnie inaczej niż w trakcie dnia. W trakcie snu pracę mózgu regulują fazy REM oraz NREM. Faza REM to sen płytki, kiedy pojawia się śnienie i marzenia senne oraz szybki ruch gałek ocznych. Faza NREM to z kolei sen głęboki, związany z procesami regeneracyjnymi organizmu. Warto także wiedzieć, że ważną cechą snu każdego człowieka jest jego odwracalność, co mówiąc potocznie oznacza możliwość powrotu do stanu czuwania pod wpływem określonych bodźców.
Co ma wpływ na regulację faz snu?
Na regulację faz snu ma wpływ wiele czynników powiązanych np. z tym, jak długo ktoś śpi. Czasami ktoś może mieć niewygodne łóżko czy materac, co utrudnia zasypianie albo sprzyja wybudzaniu się i w efekcie rytm faz snu jest zaburzony. Neurobiologiczne procesu regulujące nasz sen są dość złożone i składają się z wielu układów neuroprzekaźnikówych. Do najważniejszych zaliczamy:
- Układ GABA (kwasu gamma-aminomasłowego), na który wpływ ma wiele popularnych leków uspokajających i nasennych.
- Układ histaminowy, który odgrywa bardzo ważną rolę nie tylko w kwestii regulacji samego snu, ale także w przypadku reakcji alergicznych oraz zapalnych. Za pomocą układu histaminowego różne alergie i zakażenia wpływają niekorzystnie na jakość snu, dlatego wiele leków przeciwhistaminowych (anty alergicznych) może powodować senność w trakcie stosowania.
- Układ serotoninowy. Odgrywa bardzo istotną rolę dla snu głębokiego i hamowaniu snu płytkiego REM. W tym układzie produkowana jest serotonina, zaliczana do jednego z tzw. hormonów szczęścia. Jej niedobory są odpowiedzialne w dużej mierze za wiele zaburzeń snu oraz choroby umysłu takie jak depresja. Dlatego różne leki przeciwdepresyjne mające za zadanie stymulować wydzielanie serotoniny mogą pomóc przy problemach z bezsennością czy innymi zaburzeniami snu takimi jak zbyt duża ilości snu płytkiego w stosunku do niewielkiej ilości snu głębokiego.
- Układ noradrenergiczny – nadmierna aktywność tego układu i związaną z tym gorszą jakość snu często można zaobserwować u osób zmagających się z przewlekłym stresem, chorujących na zaburzenia lękowe, choroby układu krążenia np. związane z nadmiernie wysokim ciśnieniem krwi.
- Układ cholinergiczny – neurony produkujące acetylocholinę wspierają zdrowy sen REM i usprawniają procesy związane z zapamiętywaniem. Zaburzenia układu cholinergicznego i mniejsza ilość snu REM to czynniki typowe dla osób z zaburzeniami pamięci, a zwłaszcza z otępieniem typu Alzheimerowskiego.
- Układ melatoninowy – czynności tego układu mają bardzo duży wpływ na sen bo są związane z rytmem światła wpływającym na naturalny zegar biologiczny umiejscowiony w przednim podwzgórzu, w jądrach nadskrzyżowaniowych. Zegar biologiczny reguluje wydzielanie przez szyszynkę melatoniny, która wpływa na procesy zasypiania i budzenia się.